Ga tijdens een fiets- of wandeltocht eens op zoek naar verrassende landschappen in de Nederlandse natuur. Dat zou bijvoorbeeld een spreng kunnen zijn. Een spreng is een door de mens gecreëerde beek met dusdanig gegraven bronnen dat onder druk staand grondwater aan de oppervlakte wordt gebracht. De Veluwe is bijna de enige plek in Europa waar je sprengen kunt tegenkomen. Er liggen er zo’n 150.
Vroeger gebruikten men sprengen voor de aandrijving van watermolens, bijvoorbeeld voor het maken van papier of het verwerken van graan. Sommige werden al in de middeleeuwen gegraven. In de zeventiende en de achttiende eeuw stonden er bijna 200 watermolens op de Veluwe, waarvan 150 papiermolens. Na de uitvinding van de boekdrukkunst werd de behoefte aan papier namelijk steeds groter. Goed nieuws: op de Veluwe zijn hier en daar nog eeuwenoude watermolens te zien
Watermolens en sprengen op de Veluwe
Op den duur raakten diverse sprengen in onbruik. Ze werden niet meer onderhouden en gingen aan verwaarlozing ten onder. Tegenwoordig worden de sprengenbeken soms gerestaureerd. Het rustig stromende water is afkomstig uit verschillende aardlagen. Zo komt het dat het water in de ene spreng oranjegekleurd is van het ijzer, terwijl andere sprengen helder water vervoeren.
Wandel door de mooiste sprengengebieden van Nederland
- De sprengen bij Ugchelen, ten zuidwesten van Apeldoorn. Een wandeling door het Orderbos en Willembos voert langs twee sprengen ten zuiden van Ugchelen: de Orderbeek en de Schoolbeek. Het Orderbos bevat een heuvelachtig gebied met veel naaldbos, oude beukenlanen en heideterreinen. IVN Apeldoorn stippelde een wandeling van 5,5 km uit. Download de route via de website van IVN.
- De Motketel. Dit sprengengebied staat op nummer 9 van de top 100 belangrijkste historische geografie-landschappen van Nederland. In dit drassige gebied vind je meer dan twintig sprengenkoppen (het begin van een spreng waar de grond is uitgegraven tot het grondwater). Ooit stonden er 17 watermolens naast de beken. Nu vind je enkel bij kasteel de Cannenburgh nog een oude watermolen, gerestaureerd in 2009.
Planten, dieren en paddenstoelen spotten bij de sprengen
De goede waterkwaliteit zorgt ervoor dat een spreng een uniek leefklimaat vormt voor planten en dieren. Daarom vind je er onder andere deze bijzondere planten en dieren:
- Paarbladig goudveil, een teer plantje uit de steenbreekfamilie, is een typische soort die op de lemige bodem van een sprengenbeek of langs de vochtige waterkant groeit. In april en mei bloeit de plant: dan kleuren de meeldraden, kelkbladen en schutbladeren goudgeel.
- Het beekmijtertje (ook wel ‘nachtlichtje’) is een opvallende, dooiergele paddenstoel met een knotsvormige hoed op een kale, witte steel. De soort groeit in april en mei op waterrijke, schaduwrijke plekken waar bladeren en naalden liggen te vergaan.
- De varen dubbelloof komt voor langs greppels in vochtige bossen. De naam slaat op de twee soorten bladen: vruchtbare en onvruchtbare. De vruchtbare bladen staan rechtop, terwijl de onvruchtbare overhangen of op de grond liggen.
- De beekprik is een vis die net als een paling een langgerekt, cilindervorming lichaam heeft. In de paaitijd (februari-mei) maakt deze vis een nestkuil door met zijn zuigmond steentjes te verslepen. Na de voortplanting sterven zowel het mannetje als het vrouwtje.
- Met zijn gele borst en wippende staart is de gele kwikstaart een opvallende vogel. Afwisselend loopt en rent hij achter bodeminsecten en spinnen aan.
- Beekjuffers zijn juffers met een metallic-blauw lichaam. Het vrouwtje zet haar eitjes af in waterplanten. De larven leven tussen waterplanten en boomwortels.
