Van oudsher navigeren mensen op zee en over land aan de hand van de sterren. Ook nu nog zijn er fanatiekelingen die ’s nachts liever op hun rug in de natuur liggen dan in bed. Bij een sterrenwacht kun je door een telescoop alles nóg beter zien.
Tekst: Kirsten Dorrestijn
De maan is nog niet op als we iets na 19.00 uur aankomen bij Volkssterrenwacht Bussloo. Het is donker en de sterren en planeten fonkelen aan de hemel. Beheerder en bewoner van de sterrenwacht, Jaap van ’t Leven, staat ons al op te wachten. “Het was vorige week volle maan en dan duurt het altijd even voordat ie weer vroeger op de avond opkomt”, verklaart Jaap de afwezigheid van de maan. De monumentale boerderij waar het informatiecentrum in gevestigd is, werd in de jaren zeventig in gebruik genomen als sterrenwacht. Jaap nam een halfjaar geleden de beheerswerkzaamheden over van een voorganger.
Poolster wijst de weg
“Zie je de Grote Beer”, vraagt hij wijzend naar de sterrenhemel. Het steelpannetje weet ik snel te vinden. “Als je de twee laatste sterren van het pannetje vijf keer verlengd, kom je bij de Poolster uit.” Die heldere ster fonkelt fel. “Die staat vanaf het noordelijk halfrond gezien precies in het noorden”, vertelt Jaap. Hij maakt van zijn handen een bol. “De as van de aarde staat een beetje schuin, precies op de Poolster gericht. Daar hebben wij geluk mee, want het zuidelijk halfrond heeft dat niet.” De Poolster staat vrijwel stil, terwijl alle sterren eromheen draaien. Aan weerszijden van de Poolster staan de Grote Beer en Cassiopeia, allemaal in het noorden. Sterrenbeeld Cassiopeia bestaat uit heldere sterren die een W vormen. Jaap gebruikt de sterren geregeld om te navigeren, bijvoorbeeld als hij op vakantie is. “Dan zoek ik de Grote Beer om te weten waar het noorden is.”
Vallende sterren fotograferen
Jaap doet het sterrenkijken als hobby, naast zijn werk als ICT’er. Als beheerder van de sterrenwacht ontvangt hij bezoekers voor cursussen, open dagen, schoolklassen en nieuwsgierige voorbijgangers. Elke vrijdagavond is er een kijkavond van 19.30 tot 22.00 uur. Wat Jaap graag doet, is vallende sterren fotograferen. “Dat is fantastisch! Ook omdat je weinig nodig hebt om het te doen. Ik sleep een ligstoel naar buiten, ga erop liggen en laat mijn camera lopen in de hoop dat er een vallende ster door mijn beeld schiet.” Als verschillende mensen zo’n meteoor (een ‘vallende ster’ is een ruimtesteentje dat door de dampkring gaat) hebben gefotografeerd, kan soms de baan in het zonnestelsel worden berekend, evenals de snelheid. Als het stuk gruis groter is dan een paar centimeter kan een deel ervan op aarde terechtkomen. Jaap: “Vorige week is er nog een meteoriet ten westen van Berlijn terechtgekomen, een zeldzaam type steenmeteoriet, wittig van kleur.” Tussen Mars en Jupiter zijn veel asteroïden, brokstukken die over zijn gebleven van de vorming van het zonnestelsel.
‘Nooit iets geks gezien’
Als we weer naar buiten lopen, wennen onze ogen langzaam aan het donker. De sterrenhemel openbaart zich. Heel wat vliegtuigen vliegen hoog in de lucht met knipperende rode lampjes. We lopen over een schelpenpad door het veld naar een schuur met een gigantische telescoop erin en afschuifbaar dak erboven. Vanavond is Jupiter duidelijk aan de hemel te zien. Handmatig richt Jaap de telescoop op deze planeet. “Een planeet herken je aan het heldere licht, hij knippert niet zoals een ster.” De lens laat een prachtige, felle doch heldere planeet zien. De donkere strepen zijn de wolken die tot banden worden gevormd doordat deze gasplaneet zo hard om zijn as draait. “27 keer harder dan de aarde”, legt Jaap uit. We kijken naar Orion (‘de jager’) en Jaap wijst op de Pleiaden. Of hij ooit iets onverklaarbaars heeft gezien? Jaap schudt zijn hoofd. “Ook een vriend van mij, die nachtenlang op de hei naar de sterren ligt te kijken, heeft nog nooit iets geks gezien.”
Sterren zoeken
Op 15 en 16 maart 2024 vinden de Landelijke Sterrenkijkdagen plaats. Grote kans dat de sterrenwacht bij jou in de buurt dan ook open is. In juni kun je bij Volkssterrenwacht Bussloo tijdens Zonnekijkdagen met een speciale telescoop veilig naar de zon kijken. Thuis de hemel afturen? Er bestaan verschillende apps waarmee je direct zelf kunt ontdekken welke sterrenbeelden je ziet, zoals SkySafari, SkyPortal, Google Sky Map, Star Chart, Star Walk.
Ontdek hier meer Toeractief-tips voor uitjes, films, podcasts enzovoort.
